ZEYTİN BAHÇESİNDE UYGULANAN KÜLTÜREL VE TEKNİK İŞLEMLER

GÜBRELEME

Zeytin ağacı gelişme başlangıcı ve çiçeklenme dönemi olan Mart- Mayıs ayları ile çekirdek sertleşmesi dönemi olan Temmuz aylarında daha fazla besin maddesine ihtiyaç duyar. Bu gibi tesislerin Şubat Mart aylarında gübrelemesi gerekmektedir. Gübre uygulamalarında azot, fosfor ve potasın hepsi birden verileceği gibi fosfor ve potasın tümü, azotun ise 2/3'ü Şubat-Mart'ta 1/3'ü de sonbaharda uygulanır.

ZEYTİNCİLİKTE  SULAMA

Ülkemizde 800 bin hektarlık alanda zeytin tarımı yapılmakta, bunun ancak %75'i sulama imkânlarına sahip az meyilli veya düz arazilerde  geri  kalanı  da  fazla  meyilli,  sulanamayan  araziler üzerindedir. Zeytinde verimi etkileyen önemli hususlardan birisi de topraktaki mevcut  rutubetin  muhafazasıdır.  Bunun  için  alınacak tedbirler şunlardır:

1. Meyilli arazilerde toprağın daha fazla su tutmasını sağlamak, erozyonu önlemek için uygun tipte teraslar yapmak,

2. Sulama imkanı olmayan zeytinliklerde toprakta daha fazla su depolanmasını sağlamak ve toprak rutubetini muhafaza etmek üzere toprak işleme ve yabani ot mücadelesine önem verilir.

3. Mümkün olan yerlerde zeytinliklerin sulanması.

Zeytin yıl içersindeki tüm gelişme dönemlerinde topraktaki nem eksikliğine göre çeşitli tepkiler gösterir. Bunları gidermek için ihtiyaç duyduğu dönemlerde sulamak gerekir. Bu da çiçeklenme sonu ile meyvede renk dönüşümü aşamaları arasındaki dönemdir. Özellikle çekirdeğin sertleştiği dönemdir. Bu dönemde sulama yapılırsa ürün miktarı arttığı gibi ürünün sofralık değeri de yükselir.

ZEYTİNCİLİKTE  BUDAMA

Sulama kadar budama da verime yönelik uygulanan kültürel işlemlerden birisidir. Zeytin ağacının gençlik, olgunluk ve yaşlılık dönemlerine  ait  muhtelif safhalarında farklı  budama sistemleri uygulanır. Bunlar şekil, mahsul ve gençleştirme budamaları olarak değerlendirilirler. Şekil budaması, fidanın mümkün olduğu kadar kısa sürede şekillenip geliştirilerek meyveye yatmasını sağlamak için yapılır. Ağacın ilerideki tacını bu safhada oluştururuz. Bu da tek gövde 3-4 anadallı vazo şeklinde uygulanır. Zeytin dalları güneş yakmasına çok hassastır. Sert budama anadalları güneş ışığına maruz bırakır. Güneş yakmasından da korunmak üzere dallar üzerinde iyi bir yaprak örtüsü teşekkül ettirilmelidir. Gelişmeyi yavaşlatacak aşırı kesimden kaçınmalıdır. Fidanlıklarda ve genç tesislerde ilk yıl; çatıyı teşkil edecek ana dalları oluşturmaya yönelik seyreltmeler yapılır ve gövde üzerinden ve ayrıca dipten çıkan kuvvetli dip sürgünleri temizlenir. Daha sonraki yıllarda tacın dengesini bozan birbirine yakın, üst üste binmiş gereksiz dallar uygun şekilde kesilir. Bu işlem yazın yapılabildiği gibi kışın da yapılabilir.

Verimlilik  devresindeki  budamaya  mahsul  budaması denilmektedir. Amaç tacın yaprak odun oranı açısından dengede tutulması  suretiyle  yeşil  aksamın  daha  iyi  havalanmasını, güneşlenmesini temin etmek suretiyle verimliliğin  devamı sağlanmaktadır. Mahsul budamasında esas gaye, mahsulün bol olduğu zaman ürünün fazlasının biraz seyreltilmesidir. İki yılda bir dolu yılına girerken yapılan budamanın yanında. her yıl  yapılanı  verim  yönünden  en  iyisidir.  Budama  ilkbaharda yapılmaktadır. Soğuk tehlikesi yüksek olan yerlerde şiddetli soğuklar geçtikten sonra budama yapılmalıdır. Bol su ve gübre bulan ağaçlar hafif bir şekilde budanmalıdır ki, aşırı kuvvetli sürgün teşekkül etmesin. Bu kuvvetli sürgün verimsizliğe sebep olur. Suyun ve gübrenin yetersiz olduğu, hastalık ve zararlılar tesiri ile zayıf düşmüş ağaçlar çok sert olarak budanmalıdır. Yaşlanmış ağaçlarda odun aksamı artar. Yeşil görünüm kaybolur. Sürgün faaliyetleri azalır. Zeytinde kendini yenileme gücünün fazla oluşu nedeniyle gençleştirmeye gidilmelidir. Gençleştirme anadal seviyesinde, gövde seviyesinde ve dipten olacak tarzda yapılır. Odunlaşmış, çıplaklaşarak uzamış ve sadece uç kısımlarında az miktarda ürün alınabilen ana dallara sahip ağaçlarda tacın yeniden verilendirilmesi için bu ana dalların ortadan kaldırılması gerekir. Dallar gövdeye bağlandıkları  noktanın 30-40 cm üzerinden kesilir. Bu kesim ya periyodik yapılır veya anadalların hepsi tümden çıkartılırlar. Gövde seviyesinden yapılan gençleştirmede anadallar ve gövdenin bir kısmı verimden düşmüş ise bu yöntem uygulanır. Aşı noktasının yeri bu kesimde önemlidir. Kesim bunun altından yapılırsa, tekrardan aşılama söz konusudur. Bunların dışında bir de verimden tamamen çıkmış ağaçlarda herhangi bir gençleştirmeye gitmeden yanında veya sıra aralarında yeniden fidan dikerek plantasyon yenilenir. Gençleştirmenin başarılı olabilmesi için alınması gerekli tedbirler; bakımsız kalmış topraklar takviye edilir. Erozyon ve hayvan zararı önlenir. Taban suyu problemi halledilir. Kesim yerleri koruyucu bir madde ile kapatılır. Çeşitli seviyelerde uygulanan gençleştirmelerde ilk yıl teşekkül eden sürgünlerin hepsinin gelişmesine müsaade edilmelidir. İkinci yıl bunun %50'si çıkartılır. Daha sonraki yıl ise hangi şekilde bir taç verilecekse ona göre 1-2 veya 3 gövdeli olarak fidan şekillendirilir. Gerekli bakım tedbirleri ile yapılan uygun gençleştirme budaması neticesinde ağaç yenilenmiş olur. Ürünün kalite ve miktarı da böylece yükselmiş olur.

ZEYTİNCİLİKTE  HASAT

Hasat üretim masrafları içerisinde %50-60’lık bir pay ile en önemli maliyet unsuru durumundadır. Zeytin sofralık veya yağlık olarak değerlendirildiği için hasadı da iki ayrı periyotta yapılmaktadır. Yeşil zeytin hasadında renk sarımsı-yeşile döndüğünde yapılır. Dokusu sertliğini biraz yitirmiş, normal iriliğini almıştır. Zaman olarak Eylül- Ekim'dir. Zeytinler siyah olarak hasat edilecekse çeşide  has rengin alınması beklenir. Fazla gecikme danede yumuşamaya neden olur. Hasad Kasım-Aralık'ta yapılır. Yağlık zeytinler ağaçta yeşil meyve kalmadığında, yağ oranının maksimum seviyeye çıktığı zaman toplanır. Hasat zamanı pratik olarak tespit edilebilir. Mevsim durumuna göre yağış, fırtına, soğuk ve don zararı söz konusu ise ayrıca zeytin sineği zararı söz konusu ise erken hasat edilebilir. Meyvemsi bir tad isteniyor ise yine erken hasat söz konusudur. Hasat yöntemleri; elle sıyırma, silkme, sarsma, çırpma, sırıkla indirme şeklindedir. Son zamanlarda hasat makineleri da kullanılmaya başlanmıştır. Ürün kalitesi yönünden en iyi hasat şekli ürünü elle sıyırmadır. Deneyimli personelce olursa randıman yükselir. Hasat sepete, torbaya veya sergi üzerine yere sıyrılabilir. Sırıkla yapılan hasatta dalların ve filizlerin kırılması, kanserli bölgelerde bulaşma ve müteakip yılın ürününün zarar görmesi gibi olumsuzluklar söz konusudur. Eğer zorunlu olarak sırık kullanacaksak sırık üzerine bez veya benzeri malzeme sarılmalıdır. Vuruş şekli içten dışa doğru olmaktadır. Kayıpların önlenmesi ve randımanın artırılması için mekanik hasada geçilmiştir. Elle kullanılan basit taraklarla randıman %20 artmıştır. Küçük bahçelerde ve büyük makinelerin giremeyeceği plantasyonlara düşük maliyetli basınçlı hava ile çalışan taraklar, sarsıcılar ve çırpıcılar sokarak hasat edilebilir. Sarsıcı  makinelerin  iş  randımanını  artırmak için danelerin kopmasını kolaylaştırıcı kimyasal maddelerle çalışma yapılmaktadır. Çeşitli yöntemlerle hasat edilen zeytinlerle birlikte yaprak ve filizlerde dökülür. Daneden bunların elle ayrılması zaman kaybına neden olur, bunun için elek ve temizleyiciler kullanılmaktadır.

ZEYTİN HASTALIKLARI

ZEYTİNLERDE HALKALI  LEKE HASTALIĞI

Hastalık etmeni, kışı yere dökülen veya ağaç üzerinde kalan canlı ve kurumuş hastalıklı yapraklarda geçirir. Ege  bölgesi  kıyıları  ilk  ve  sonbaharda  genellikle  yağışlı geçtiğinden hastalığın gelişmesine uygundur. İç kısımlarda ise, kuytu su tutan yerler, hava ve güneş alamayan sık dikilmiş, budanmamış zeytinlikler hastalığın görülmesi için uygun ortamlardır. Fazla azotlu ve çiftlik gübresi kullanılması hastalığın artmasına neden olur. Ilk belirtileri ilkbaharda yaprakların üst yüzeylerinde yuvarlak noktalar şeklindeki lekelerdir. Bu görünüm nedeniyle hastalığa halkalı leke hastalığı adı verilir. Yapraklar fonksiyonlarını tam yapamadıklarından az meyve tutumuna ve meyvelerin erken dökülmesine neden olurlar. Epidemi yıllarında  yaprakların  tamamının  dökülmesiyle  ağaçlar  çıplak kalabilirler. bu durumda kuvvetten düşen ağaçlarda sürgün ve ince dallar kuruyabilir. Özellikle sulanan, nemli ve ağır topraklarda ve denize yakın zeytinliklerde hastalığa her yıl rastlanılmaktadır.

MÜCADELESİ

Kültürel Önlemler

a. Taban arazide, ağır ve su tutan topraklarda, havasız ve nemli yerlerde zeytinlik tesis edilmemelidir.

b. Su  tutan  arazilerde tesis,  drenaj  kanalları  açılarak  su akıtılmalıdır.

c. Gübreleme ve sulama tekniğine uygun yapılmalıdır.

d. Ağaçlar havalanacak ve ışık alacak şekilde budanmalıdır.

e. Yere dökülen lekeli yapraklar toplanıp yakılmalı veya derince sürülerek toprağa gömülmelidir.

f.   Dayanıklı çeşitlerin yetiştirilmesine çalışılmalıdır.

Kimyasal  Mücadele

Bölgelere göre değişik zamanlarda yapılır.

Marmara Bölgesinde;

1. İlaçlama: Ekim ayının ilk yarısında,

2. İlaçlama: Nisan ayının ilk yarısında,

Akdeniz Bölgesinde;  

1. İlaçlama: Kasım veya Aralık ayında,

2.  İlaçlama : Mart ayının ilk yarısında,

3.  İlaçlama: Nisan ayının ilk yarısında,

Ege Bölgesinde;

1. İlaçlama: Zeytinler sürgün vermeden önce Şubat ayında

2. İlaçlama: Zeytinler çiçek açmadan önce nisan ayında yapılmalıdır.

Kullanılacak ilaçlar ve dozları

ZEYTİN  DAL KANSERİ

Zeytin dal kanseri, zeytin ağacının gövde, dal ve sürgünlerinde değişik büyüklükte ur ve siğiller şeklinde görülür. Bunların büyüklüğü, etmenin bulaştığı yara büyüklüğü ile orantılıdır. Senelik sürgünlerde siğiller küçük ve yuvarlaktır. Hastalık etmeni bir yara parazitidir. Bitkiye. budama, sırıkla hasat, don ve dolu çatlaklarından oluşan yaralardan giren bakteri, 2-3 ay içinde yara yerlerinde yeni ur ve siğiller oluşturmaktadır. Bu ur ve siğillerden dolayı ağaç, topraktan besi maddesi almayarak kurur.

MÜCADELESİ

Kültürel Önlemler

1. Sık sık don olayının meydana geldiği yerlerde zeytin üretimi yapılmamalı,

2. Kanserli fidanlarla zeytinlik tesis etmemeli,

3. Aşı kalemlerini kansersiz zeytinliklerden almalı,

4. Kanserle bulaşık zeytinliklerde, budama işleri rutubetli ve yağışlı günlerde yapılmamalı,

5. Kompoze gübre verilmeli,

6. Sırıkla hasat yapılmamalı,

7. Kanserle bulaşık zeytinliklerde budama işlemi, Temmuz- Ağustos aylarında yapılmalı,

Kimyasal  Mücadele

1.    İlaçlama: Aralık sonunda,

2.    İlaçlama: Şubat sonunda,

3.    İlaçlama: Nisan ayında,

4.    İlaçlama: Eylül ayında, Bordo bulamacı uygulanarak yapılmalıdır.

ZEYTİN ZARARLILARI

Türkiye dünya zeytin üreticisi ülkeler arasında ağaç sayısı ve zeytinyağı dış satımı açısından 4, sofralık zeytin üretiminde ise İspanya’dan sonra 2. sırada yer almaktadır. İklim ve yetiştirme koşulları, periyodizite hastalık ve zararlılar zeytin üretimini büyük ölçüde sınırlamaktadır.

ZEYTİN  SİNEĞİ

Larvası meyve etinde galeriler açarak beslenir ve özellikle salamuralık çeşitlerin salamuralık özelliklerinin azalmasına ve yığın asitliğinin yükselmesine neden olur.

Mücadelesi

Meyvelerde vuruk görülür görülmez ilaçlamaya geçilir. Kültürel  mücadele Kurtlu meyvelerin toplanması öğütlenmektedir.

ZEYTİN GÜVESİ

Zararlının larvası yaprak, çiçek ve meyvede zarar yapar meyve tutumunu engeller.

Kimyasal  Mücadele

Yaprak dölüne ve meyve dölüne karşı ilaçlama yapılır.

ZEYTİN KARA KOŞNİLİ

Larva ve ergin dönemlerinde ağacın öz suyunu emerek beslenir. Koşnilin yoğunluğu arttıkça, yaprak ve meyve dökümleri ile dallarda kurumalar başlar.

Kültürel  Mücadele

Koşnil genelde kuvvetli ağaçlarda daha az zararlı olduğundan zayıf düşmüş ağaçların kuvvetlendirilmesi zorunludur.

Biyolojik Mücadele

Doğadaki mevcut faydalı türler koşnili %50'nin üzerinde kontrol edilebiliyorsa ilaçlama yapılmamalıdır.

Kimyasal  Mücadele

Zararlıya karşı kış ve yaz ilaçlamalarından biri yapılmalıdır.

Kaynak: Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Sitesi